خلق فاطمه(علیهاالسلام) از نور خداست

                                            

 

السلام علیک یابن فاطمة الزهرا سیدة نساءالعالمین؛ سلام بر تو اى فرزند فاطمه زهرا سرور زنان عالمیان

در این مطلب به  شرح فراز سلام به حضرت فاطمه(علیهاالسلام) در زیارت عاشورا می پردازیم. 

معنى زهرا

یکى از القاب مشهور حضرت فاطمه(علیهاالسلام)، زهرا است و در روایات و زیارات ائمه طاهرین (علیهم‎السلام) مادر خودشان را به این لقب بسیار ذکر کرده‎اند.

در کتب لغت می‎گویند: "الزهرا" المراءة المشرقة الوجه و یکى از ستاره‎ها را به نام زهره نامیده‎اند به جهت آنست که نزدیک به زمین و نورانیت و روشنایى او بیش از ستاره‎هاى دیگر است.

فاطمه(علیهاالسلام) از نور خدا خلق شده

شیخ صدوق در علل الشرایع از جابر نقل می‎کند که از امام صادق(علیه‎السلام) سؤال کردند که چرا فاطمه را زهرا نامیدند؟ فرمود: چون خداوند او را از نور عظمت خود خلق کرد، از آن نور، اهل آسمان و زمین را روشنایى داد به طوری که نور وى چشم‎هاى ملائکه را پوشاند، و همگى به رو افتادند و خدا را سجده کردند، عرض کردند پروردگار این چه نوری است؟ ندا رسید این نوریست از نور من که در آسمان ساکن نمودم و از عظمت خودم او را خلق کردم و او را از صلب پیغمبرى از پیغمبران خودم بیرون می‎آورم و آن پیغمبر را بر همه پیغمبران برتری می‎دهم و از این نور ائمه را بیرون می‎آورم که به امر من قیام نمایند و به حق من هدایت یابند و ایشان را خلفاء خودم در زمین قرار می‎دهم .

نور عبارت از روشنایى است که از خورشید و ماه و ستارگان به زمین می‎رسد و بشر از آن استفاده می‎کند. و همچنین لفظ نور بر روشنایى که از آتش و سایر اجسام دیگر به دست می‎آید اطلاق می‎شود. حال باید فهمید که خداوند، فاطمه را که از نور خود خلق فرموده یعنى چه؟ آیا خدا هم مانند این اجسام داراى نور و روشنایى است که داراى حرارت هستند. (خدا منزه است از اینگونه سخنان ). 

مفسرین در معنى آیه: الله نور السموات و الارض بیاناتى نموده‎اند که بهترین آنها این است که خدا نور آسمانها و زمین است یعنى راهنماى اهل آسمان و زمین است و به هدایت او، بندگان هدایت شوند و به نور هدایت او راه سعادت را پیدا کرده و از راه ضلالت دورى کنند چنانکه انسان نابلد در شب تاریک در میان بیابان به روشنایى احتیاج دارد تا راه را پیدا کند همچنین مکلفین در این دنیا به نور هدایت الهى و الطاف توفیق او نیازمندند تا راه سعادت را از راه شقاوت تمیز دهند.

کلینى در کافى از عباس بن بلال روایت کرده که گفت: از حضرت رضا(علیه‎السلام) پرسیدم که معنى آیه شریفه "الله نور السموات و الارض" چیست؟ فرمود: خدا هدایت کننده اهل آسمانها و اهل زمین می‎باشد و روایات دیگرى هم به این مضمون از اهل بیت اطهار رسیده است.

پس این روایت کاملا روشن می‎کند که نور بودن خدا یعنى هدایت کردن بندگان خود به وسیله انبیاء و اوصیاء ایشان و علمایى که در آن عصر بودند و لذا در روایات، "مثل نوره کمشکوة" را به وجود مبارک پیغمبر تاویل فرموده‎اند.

پس از آن که معنى نور بودن خدا معلوم شد، معناى خلقت نور فاطمه از نور خدا هم روشن می‎گردد به این بیان که همانطور که خدا منشاء نور هدایت است، مظهر این نور هدایت را فاطمه قرار داد و فاطمه روشنایى به اهل زمین و آسمان داد، یعنى به واسطه فاطمه، اهل آسمانها و زمین هدایت شدند.

در "کافى" آمده است که امام صادق(علیه‎السلام) به "سماعه" فرمود: اول چیزی که خدا را از مجردات خلق فرمود عقل بود آن هم از نور خودش . چون به واسطه عقل، خوب و بد تمیز داده می‎شود و حقایق اشیاء را مى‎بیند. در حقیقت به منزله چشم و راهنماى انسانست که انسان را بسوى کارهاى خوب هدایت می‎کند. خداوند فرمود این را هم از نور خودم خلق کردم یعنى چون من خودم نور هدایت هستم عقل را هم خلق کردم تا هادى مردم باشد.

پس معلوم شد این که خداوند خودش را در قرآن معرفى به نور می‎فرماید؛ یعنى خدا هادى اهل زمین و آسمانها است: "مثل نوره کمشکوة". مَثل نور حقتعالى که هدایت باشد مثل روزنه‎اى است در دیوارى که نهایت آن به خارج راه ندارد مانند طاقچه‎اى که در آن طاقچه "فیها مصباح" چراغى افروخته‎اند، "المصباح فى زجاجة" که آن چراغ افروخته شده در قندیلی از شیشه و بلور است. اگر چه اطراف چراغ را گرفته ولى به واسطه آن شفافیتی که دارد مانع از آن نور چراغ نمی‎شود بلکه آن نور به اطراف روشنایى می‎اندازد.  

"الزجاجة کانها کوکب درى" آن شیشه و بلور از شدت صفا و لطافت مانند ستاره‎اى است که در کمال درخشندگى باشد. "یوقد من شجرة مبارکة" یعنى این چراغ و مصباح افروخته شده از روغن درختى است که بسیار با برکت و نفع دهنده است. "زیتونة" که زیتون باشد.

"لاشرقیة و لاغربیة" معانى بسیارى براى این جمله شده که بهتر از همه اینست که این درخت زیتون از درخت‎هاى دنیا نیست که در شرق و غرب عالم باشد. "یکاد زینتها یضىء" نزدیک است روغن آن درخت از غایت تلالو روشنى دهد قبل از آن که در چراغ ریخته شود. "و لو لم تمسسه نارا" اگر چه به آن آتشى نرسیده باشد، یعنى صفا و درخشندگى آن روغن به اندازه‎ایست که بدون آتش روشنایى بخشد و اگر در چراغ رود روشن شود. "نور على نور" یک روشنى افزوده روى روشنى دیگر خواهد بود یعنى روشنایى زیت همدست با نور چراغ و لطافت زجاجة شده و در مشکوة که جامع انواراست آن نور به غایت روشنایى انداخته است.

"یهدى الله لنوره من یشاء" حقتعالى هر کس را بخواهد به نور خود که هدایت و توفیق باشد هدایت می‎فرماید یعنى هر کس دنبال این نور برود و لیاقت پیدا کند حقتعالى نور را به او مرحمت فرماید این جمله از آیه خودش نور را معنى می‎کنند که نور به معنى هدایت است و قبلا هم ما "الله نور السموات" را به معنى هدایت معنى کردیم .

"و یضرب الله الامثال للناس و الله بکل شىء علیم"، حقتعالى مثال‎هایى براى شما می‎زند یعنى مقولات را به صورت محسوسات براى شما بیان می‎کند تا آن که مطلب را زود دریابید و مقصود زود هویدا گردد و خدا بر هر چیزى دانا است .

"سیدهاشم بحرینى" در کتاب "غایة المرام" خود پانزده حدیث از شیعه و دو حدیث از اهل تسنن نقل کرده که این آیه درباره اهل بیت اطهار(علیهم السلام) است، و آنها هادیان الهى در زمین می‎باشند. 

از "کلینى" در "کافى" از "صالح بن سهل همدانى" نقل می‎کند که حضرت صادق(علیه‎السلام) در آیه "الله نور السموات و الارض‍ نوره کمشکوة" فرمود: مشکوة فاطمه(علیهاالسلام) است، "فیها مصباح" امام حسن(علیه‎السلام)،"المصباح فى زجاجة"، امام حسین(علیه‎السلام) است. یعنى همانطور که قندیل اطراف چراغ را گرفته نور امامت امام حسین و نُه فرزندش که امام بودند اطراف امام حسن را گرفته یعنى امامت از صلب امام حسین است نه امام حسن."کانها کوکب درّى"، فاطمه (علیها‎السلام) است که او کوکب درخشنده در میان زنان عالم می‎باشد "یوقد من شجرة مبارکة زیتونة"، ابراهیم است، "لاشرقیة و لاغربیة"، یعنى نه یهودى است نه نصرانى "یکاد زینتها یضى"، یعنى زود باش که از آن علم منتشر گردد یعنى از فاطمه "و لولم تمسسه نار نور"، یعنى امامى بعد از امامى "یهدى الله بنوره من یشاء"، یعنى خداى تعالى هر که را بخواهد بسوى ائمه هدایت می‎کند.

نظیر این حدیث از "ابن مغازلى" شافعى در "کتاب مناقب" نقل شده است. از آیه نور و روایت معلوم شد که فاطمه زهرا مانند کوکب درّى است که آن ستاره، از خود نور دارد.

و دلیل بر این که آیه نور درباره اهل بیت(علیهم‎السلام) نازل شده آیه بعد از آن است که می‎فرماید: فى "بیوت اذن الله ان ترفع و یذکر فیه اسمه" زیرا در روایات اهل تسنن وارد شده که بیوت اهلبیت می‎باشند.

"ابن عباس" می‎گوید در مسجد رسول خدا بودم کسى آیه "فى بیوت اذن الله" را خواند من از رسول خدا پرسیدم آن بیوت کدامند؟ فرمود انبیاء و به دست مبارک خود بجانب خانه دختر خود "فاطمه زهرا" اشاره فرمود.

اهل تسنن از انس نقل کرده‎اند که روزى رسول خدا آیه "فى بیوت اذن الله" را خواند مردى از جاى برخاست عرض کرد یا رسول الله آن خانه‎ها کدامند؟ فرمود خانه‎هاى انبیاء. دیگرى عرض کرد: یا رسول الله خانه على و فاطمه از آن خانه‎ها است؟ حضرت فرمود: بلى بهترین آن خانه ها است .

---

فراوری از کتاب شرح زیارت عاشورا، اثر حضرت آیة الله حاج سیداحمد میرخانی